HEP’ten HDP’ye Kürt partileri: 1990’dan günümüze kadar kapatılan Kürt partileri
HEP’ten HDP’ye Kürt partileri: 1990’dan günümüze kadar kapatılan Kürt partileri
HEP'ten HDP'ye Kürt siyasi partileri... İlk Kürt siyasi partisi ne zaman kapatıldı? Kapatılan siyasi partiler hangi gerekçelerle kapatıldı? 1990'dan günümüze kaç tane Kürt siyasi partisi kapatıldı? HDP kapatılacak mı?
Kürt partileri 1990 yılından itibaren kapatılmaya başlandı.
Türkiye’de Kürt Sorunu ile alakalı partiler 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra uzun süre siyaset arenasına dahil olamadılar. 1990 yılından sonra kurulmaya başlanan Kürt Sorunu odaklı partiler ise art arda kapatıldı.
Kapatılan bu partilerden ilki 7 Haziran 1990 tarihinde kurulan Halkın Emekçi Partisi (HEP) oldu. HEP’in kapatılma süreci başladıktan sonra 19 Ocak 1992 tarihinde kurulan Özgürlük ve Demokrasi Partisi de (ÖZDEP) 23 Kasım 1993’te kapatıldı.
Kürt siyasi hareketi böylece parti kapatmalarla tanışmış oldu. HEP’ten günümüze kadar gelen süreçte Kürt siyasi hareketini temsil eden birçok parti kapatıldı. Günümüzde ise HDP’ye ait belediyelerin neredeyse hepsine kayyum atanmış olduğu gibi HDP hakkında da devam eden bir kapatma davası bulunuyor.
HEP’ten HDP’ye Kürt Partileri
Bu yazıda sadece HEP’ten HDP’ye uzanan siyasi gelenek tarafından açılan Kürt partileri hakkında bilgi verilmiştir. HEP-HDP siyasi geleneği dışında kalan Kürt partilerine bu yazıda değinilmemiştir.
Halkın Emek Partisi: HEP (7 Haziran 1990 – 14 Temmuz 1993)
Halkın Emek Partisi (HEP) 7 Haziran 1990 tarihinde SHP’li milletvekilleri öncülüğünde kuruldu. HEP’in kurucu genel başkanı Fehmi Işıklar oldu. Fehmi Işıklar dışında; Feridun Yazar, Ahmet Türk ve Ramazan Bulut da genel başkanlık görevinde bulundu.
HEP, diğer Kürt partilerinden çoğu gibi sol eğilimli bir siyasi partidir.
HEP 1991 yılında yapılan genel seçimlere SHP listelerinden girdi. Bu seçimde HEP kontenjanından 22 milletvekili seçilse de bunlar arasında SHP’den istifa etmeyenler olduğu için mecliste HEP grubu kurulamadı.
6 Kasım 1991’de meclisteki yemin töreni Türkiye ve dünya gündemine girdi. TBMM Genel Kurulu milletvekili yemini için toplandığı sırada kürsüye gelen Diyarbakır Milletvekili Hatip Dicle, yeminini okumadan önce “Ben ve arkadaşlarım bu metni anayasanın baskısı altında okuyoruz,” dedi.
Hatip Dicle’nin ardından kürsüye gelen Leyla Zana buraya yakasında sarı kırmızı yeşil renkleri taşıyan bir mendil ve başında sarı kırmızı yeşil renkli bir saç bandı ile çıktı. Leyla Zana yeminini tamamladıktan sonra Kürtçe, “Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum” dedi.
Hem Hatip Dicle hem de Leyla Zana’nın bu eylemleri mecliste tansiyonun yükselmesine neden oldu. Meclisten yükselen tepkiler nedeniyle iki milletvekili de sözlerini geri alarak yeniden yemin etti.
Bu olay tarihe yemin krizi olarak geçti. Yemin krizinin ardından SHP eleştiri oklarının odağına girdi. Bu yüzden HEP kökenli milletvekilleri 31 Mart 1992 tarihinde SHP’den istifa etti. Sonraki süreçte yapılan parti kongresinde PKK bayrakları açıldığı için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, HEP hakkında soruşturma açtı.
3 Temmuz 1992 tarihinde HEP hakkında kapatma davası açıldı ve parti 14 Temmuz 1993’te kapatıldı.
Böylece Kürt siyasi hareketi parti kapatmalarla tanışmış oldu ve HEP kapatılan Kürt partilerinin ilki olarak tarihe geçti.
Özgürlük ve Demokrasi Partisi: ÖZDEP (19 Ekim 1992 – 23 Kasım 1993)
HEP’in kapatılma ihtimali gözükünce aynı çevreler tarafından 19 Ekim 1992’de Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu. Ancak 29 Ocak 1993’te ÖZDEP hakkında da kapatma davası açıldı. Bunun üzerine partinin kurucular kurulu tarafından alınan kararla ÖZDEP’in feshedilmesine karar verildi.
Ancak parti hakkındaki kapatma davası devam etti ve 23 Kasım 1993’te ÖZDEP’in de kapatılmasına karar verildi. Böylece ÖZDEP kapatılan Kürt partileri arasındaki yerini aldı.
Bunun üzerine parti kurucuları tarafından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvuruldu.
AİHM, İnsan Hakları Sözleşmesi‘nin 11. maddesinin ihlal edildiğine karar verdi ve Türkiye Cumhuriyeti’ni partinin o dönemki genel başkanı olan Mevlüt İlik’e 30 bin Fransız frangı ödemeye mahkum etti.
Demokrasi Partisi: DEP (7 Mayıs 1993 – 16 Haziran 1994)
HEP’in ardından ÖZDEP’in de kapatılma sürecine girmesi nedeniyle aynı çevre tarafından 7 Mayıs 1993 tarihinde Demokrasi Partisi (DEP) kuruldu.
2 Aralık 1993 tarihinde DEP genel başkanı Yaşar Kaya’nın yaptığı konuşmalar gerekçe gösterilerek DEP hakkında da kapatma davası açıldı. 16 Haziran 1994 tarihinde DEP kapatıldı.
Bu süreçte DEP milletvekillerinden bazılarının milletvekillikleri düşürüldü. Bazıları ise 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Halkın Demokrasi Partisi: HADEP (11 Mayıs 1994 – 13 Mart 2003)
DEP’in kapatılma sürecinin başlaması nedeniyle yine aynı siyasi çevre tarafından 11 Mayıs 1994 tarihinde Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) kuruldu.
HADEP 1995 ve 1999 genel seçimlerinde yüzde 5 civarı bir oy aldı.
29 Ocak 1999 tarihinde HADEP’in kapatılması istemiyle dava açıldı. HADEP 13 Mart 2003 tarihinde kapatıldı.
Demokratik Halk Partisi: DEHAP (24 Ekim 1997 – 19 Aralık 2005)
HADEP’in de kapatılma ihtimali belirince aynı siyasi grup 24 Ekim 1997 tarihinde Demokratik Halk Partisi’ni (DEHAP) kurdu.
HADEP’in kapatıldığı 13 Mart 2003 tarihinde DEHAP hakkında da kapatma davası açıldı. Bunun üzerine DEHAP 19 Aralık 2005’te kendisini feshetti.
DEHAP, ÖZGÜR PARTİ ile birlikte kendisini fesheden Kürt partilerini oluşturur.
Özgür Toplum Partisi: ÖZGÜR PARTİ (6 Haziran 2003 – 26 Mayıs 2007)
Özgür Toplum Partisi (ÖZGÜR PARTİ) DEHAP’ın kapatılması ihtimali nedeniyle 6 Haziran 2003’te kuruldu. DEHAP’tan sonra aktif hale gelmesi amaçlanan parti genel kurulunu yapmadığı için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan uyarı aldı. ÖZGÜR PARTİ 26 Mayıs 2007 tarihinde kendisini feshetti.
Böylece ÖZGÜR PARTİ de kendisini fesheden Kürt partileri arasında yer almış oldu.
Demokratik Toplum Partisi: DTP (19 Kasım 2005 – 11 Aralık 2009)
DEHAP ve ÖZGÜR PARTİ’yi fesheden siyasi çevre tarafından 19 Kasım 2005 tarihinde Demokratik Toplum Partisi (DTP) kuruldu.
DTP siyasete eşbaşkanlık uygulaması getirerek bir ilke imza attı. Partinin ilk eşbaşkanları Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk oldu. Yargıtay Başsavcılığı’nın uyarı üzerine eşbaşkanlık sistemi resmen kaldırılsa da fiili olarak devam ettirildi.
DTP hakkında 16 Kasım 2007’de kapatma davası açıldı. 11 Aralık 2009 tarihinde DTP de kapatıldı.
Barış ve Demokrasi Partisi: BDP (2 Mayıs 2008 – 11 Temmuz 2014)
HEP-DEP siyasi çevresi tarafından 2 Mayıs 2008 tarihinde Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) kuruldu.
BDP 41 ilde örgütlenme şartını tamamlayarak 29 Mart 2009’daki yerel seçimlere katıldı.
DTP’nin kapatılmasının ardından bu partideki siyasetçiler ve belediye başkanları 23 Aralık 2009’da Diyarbakır’da düzenlenen bir törenle BDP’ye geçti.
Eski DTP’li 19 milletvekili ve İstanbul bağımsız milletvekili Mehmet Ufuk Aras 25 Aralık 2009 tarihinde BDP’ye geçerek mecliste grup kurdular.
1 Şubat 2010 tarihli Barış ve Demokrasi Partisi olağanüstü kongresinde partinin eşbaşkanlıklarına Selahattin Demirtaş ve Gültan Kışanak getirildi.
BDP milletvekilleri 2014 yılında aldıkları bir kararla HDP’ye katıldı. BDP, 11 Temmuz 2014 tarihinde isim değişikliği yaparak Demokratik Bölgeler Partisi adını aldı.
Halkların Demokratik Partisi: HDP (15 Ekim 2012)
BDP siyasi geleneğindeki siyasetçiler tarafından 15 Ekim 2012 tarihinde kuruldu. HDP aktif siyasi hayatına devam etmektedir.
DBP de HDP ile aynı siyasi tabana hitap etmekte olup çalışmalarını yerel bazda sürdürmektedir. Bir anlamda HDP’nin kardeş veya yedek partisidir.
MHP genel başkanı Devlet Bahçeli 11 Aralık 2020 tarihinde HDP’nin kapatılması gerektiğini şu sözlerle gündeme getirdi:
“HDP isimli husumet ve hıyanet oluşumu demokrasinin ardına saklanarak, özgürlük ve insan hakları sığınağına yuvalanarak Türkiye’ye meydan okumaktadır. HDP bir terör sorunudur, bölücülük yuvasıdır, fitne tezgâhıdır, demokratik güvenliğimize doğrulmuş melun bir silahtır. Bu kervan böyle gitmemelidir. Adalet ve hukuk mutlak surette devreye girmeli, HDP’nin kapısına açılmamak üzere kilit vurulmalıdır. Yani demem odur ki, HDP’yi Türk siyasetinin taşıma ve hazmetme kapasitesi dolmuştur. Bu terör ve bölücülük yatağı kapatılmalıdır. “
Bahçeli’nin bu sözlerinden sadece 3 ay sonra, 17 Mart 2021 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin tarafından “devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve ortadan kaldırmayı amaçladığı” gerekçesiyle Halkların Demokratik Partisinin temelli kapatılması istemiyle kapatma davası açtı.
Bekir Şahin, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı için Yargıtay Genel Kurulunda yapılan seçimde 5 aday arasında dördüncü olmasına rağmen 4 Haziran 2020’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın tercihiyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına atanmıştı.
Bu detaylar, HDP’nin kapatılma davasının AKP ve MHP tarafından yönetilen siyasi bir dava olarak algılanmasına neden oldu.
Yeşil Sol Parti
2023 genel seçimlerine giden süreçte HDP’nin kapatılması ihtimaline karşı Kürt hareketi 2023 genel seçimlerine Yeşil Sol Parti şemsiyesi altında girdi. Seçimden sonra ise DEM Parti kuruldu.
DEM Parti (Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi)
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi kısa adıyla DEM Parti HDP çizgisindeki Kürt hareketinin siyaset arenasındaki yeni adresi durumunda.
Kürt partileri: Kaç Kürt partisi kapatıldı
Kapatılan Kürt partileri HEP ile başladı. HDP‘ye açılan kapatma davası ile aynı süreç 30 yıldan uzun süredir devam ediyor. Zira HEP ve HDP aynı siyasi çevreyi temsil ediyor.
1990’dan günümüze uzanan süreçte Kürt partilerinden 7’si kapatıldı. İkisi ise kendisini feshetti.
Kendisini fesheden Kürt partileri DEHAP ve ÖZGÜR PARTİ olmuştur.
Günümüzde DEM Parti, HEP ile başlayan Kürt siyasi hareketinin son partisi durumundadır.
News
